Anne-Josèphe Théroigne de Méricourt

W zbliżonych do hierarchii kręgach panuje graniczące z zaniepokojeniem, a czasem nawet troską, przeświadczenie, że dziatwa nie garnie się do katechezy, i że w związku z tym konieczne jest wzmożenie wysiłków na niwie krzewienia. Obawy katechetów są płonne. Dziatwa garnie się ochoczo, jeśli tylko spełnione są pewne istotne warunki wstępne. Wszystko zależy od tego jak materiał podać. I (ewentualnie) jaki. Dzisiaj: Anne-Josèphe Théroigne de Méricourt. Ciekawa i dzielna kobieta, ciekawa karta w historii emancypacji. Poważnie.

Historia rozpoczyna się 13. sierpnia 1762, w Marcourt koło Liége. Tam przyszła na świat. Tam też spędziła najwcześniejsze dzieciństwo zbierając kwiatki i kłócąc się z  niedobrą macochą. Zwykło się mawiać, że o przyszłych losach dziecka decyduje jego wykształcenie. Dlatego najlepiej złożyć obowiązek głoszenia słowa i przybliżania bojaźni od początku w odpowiednie ręce. Anne-Josèphe otrzymała wykształcenie staranne i należyte; zadbały o to  siostry zakonne z opactwa Robertmont. Pracowały nad młodą duszyczką lat osiem. Czym skorupka za młodu nasiąknie i tak dalej.

Teoria teorią, ale nie ma to jak praktyka. Anne-Josèphe była kobietą czynu., Osiągnąwszy wiek pozwalający na samodzielne podejmowanie decyzji, natychmiast taką decyzję podejmuje, wsiadając na okręt udający się do Anglii. Będzie pokojówką u dobrej chrześcijańskiej rodziny. Koniec odsłony. Kurtyna.

Drogi losu są kręte, dla ambitnych młodych ludzi świat stał jednak zawsze otworem. Rok po przybyciu do ojczyzny Szekspira, możemy spotkać naszą heroinę w operowej loży w Covent Garden. Jest w dobrym towarzystwie. Męskim. I niebywale zamożnym, co wydaje się być faktem nie bez znaczenia. Pobyt w Londynie potrwa pięć długich lat. Gdy 23-letnia Anne-Josèphe powróci na kontynent, zabierze ze sobą przyzwoitą  odprawę otrzymaną od  -jak twierdzi –  szczodrego kochanka. Mówimy tu o kwocie 200.000 Liwrów – wg. Blancheta i Dieudonné siła nabywcza ówczesnego Liwra odpowiada (mniej więcej) sile nabywczej ok. 10 Euro. Doceniona jako kobieta, Anne-Josèphe udaje się do Paryża i postanawia, wolna od trosk życia codziennego, poświęcić się samo urzeczywistnieniu, czyli studiom artystycznym. Voila.

Doskonalenie kunsztu artystycznego potrwa. W 1786 roku Anne-Josephe udaje się w turnee po stolicach europejskich.  Prasa lokalna (wówczas w rozkwicie) donosiła. Trudno dziś dociec, który z miernych gryzipiórków wymyślił (złośliwy przecież) przydomek „śpiewająca kurtyzana”. Ot, mali ludzie. Ciekawa życia artystka lubiła być tam, gdzie się coś działo. W 1789 roku dzieje się w Paryżu. I to jak. Powrót.

Nie, nie bierze udziału w zdobywaniu Bastylii, trudy związane ze szturmem pustego więzienia pozostawiając innym. Chwałę też. Co nie oznacza, że rewolucja jej nie interesuje. Anne Josephe zdobywa serca rewolucjonistów Pétiona de Villeneuvei i Kamila Desmoulins. Zeby od czegoś zacząć. Słowo serce proszę rozumieć niekoniecznie dosłownie. Słowo zdobyć – jak najbardziej.

Dygresja

Pétion de Villeneuve zostanie później, za swe wiekopomne zasługi dla rewolucji, uhonorowany przez konwent (obok Robespierrea) wieńcem laurowym i przydomkiem Cnotliwego.  Zasługi polegały m.in. na uwieńczonym sukcesem domaganiu się zniesienia celibatu duchownych. Ostatecznie celibat zniesiono wraz z duchownymi. Desmoulins  natomiast, będzie się później (jako radykalny Dantonista) domagać zgilotynowania Petiona będącego radykalnym, ale dla Desmoulins zbyt mało radykalnym  żyrondystą. Nie, żeby mu to ostatecznie zaszkodziło lub pomogło.

Koniec dygresji.

Wróćmy jednak do salonów naszej artystki. Ilość  rewolucyjnych zdobyczy nie przekłada się na jakość życia w ogarniętym coraz większym zamętem Paryżu. Sytuacja staje się jakaś niejasna. Miały być ideały, zwycięstwo rozumu i powszechne szczęście, a tu – jak się okazuje – coraz większy bałagan, a nawet, wbrew początkowym obietnicom, genderowa dyskryminacja. Weźmy na przykład przesławną Deklarację Praw Człowieka. definiującą człowieka jako białego osobnika płci męskiej. Anne-Josèphe, rozczarowana biegiem wypadków, udaje się do Wiednia. Tam natychmiast zostaje zaaresztowana jako krwiożercza bestia rewolucji. W odbytej (sam na sam) z cesarzem Leopoldem II rozmowie zdoła przekonać monarchę o swej niewinności, a nawet nieszkodliwości. Powrót do Paryża jest jej osobistym triumfem. Zostaje ukoronowana wieńcem z liści laurowych, obdarzona tytułem „Męczennicy Idei Wolności” i rozpoczyna karierę, hm, wojskową. Domaga się (w ramach równouprawnienia) zniesienia wszelkich różnic z jakimi prawo traktuje mężczyzn i kobiety i zniesienia instytucji małżeństwa jako formy ucisku. Propaguje też niczym nie ograniczoną swobodę seksualną jako istotny element równouprawnienia, jak również stara się świecić na tym polu przykładem. Żąda również wprowadzenia powszechnego obowiązku służby wojskowej dla kobiet i sama daje przykład występując od tego momentu publicznie uzbrojona po zęby w broń białą i palną. Staje na czele tzw. „Korpusu Przedmieść” i prowadzi swój wierny oddział do ataku na królewskie Tuileries. Para królewska ląduje w lochu i oczekuje na swój koniec, tłumy szaleją. Trudno powiedzieć jak by się jej kariera potoczyła dalej, gdyby nie zakochała się w prawniku Jakubie Brissot, który ze swej strony stał na czele żyrondystów. Żyrondyści mieli na pieńku z Jakobinami, różnice ideologiczne były wówczas intensywnie dyskutowane, głównie przy pomocy nowo wynalezionego narzędzia, które później zostanie nazwane gilotyną. Zanim jednak Brissot zawrze bliższą znajomość z nowym wynalazkiem, jego bliskie stosunki z Anne-Josèphe de Méricourt okażą się być zgubne dla tej ostatniej. Problem polegał na tym, że Brissot był wprawdzie stosunkowo krwiożerczy, ale dla zwolenników, a co bardziej istotne, dla zwolenniczek Robespierre’a, był krwiożerczy niewystarczająco.

Gdy nasza prekursorka nowoczesnego feminizmu uda się 15 maja 1793 roku na przechadzkę do otaczającego królewski pałac parku, ta skończy się dla niej tragicznie. Otoczona przez tłum rozjuszonych sankiulotek, zostanie powalona na ziemię, rozebrana do naga, skrępowana i ku uciesze licznie zgromadzonego tłumu wychłostana do utraty przytomności. Kobiety kobiecie to zrobiły, wskazujemy na ten szczegół bez satysfakcji.

Niektórzy radzą sobie z takimi sytuacjami lepiej, inni gorzej. Anne-Josèphe de Méricourt nie poradziła sobie zupełnie. Nie odzyska już nigdy równowagi psychicznej i resztę życia spędzi w zamkniętym ośrodku dla umysłowo chorych nie posiadających własnego majątku, zwanym wówczas jeszcze – co powinno ucieszyć przeciwników politycznej poprawności – zupełnie oficjalnie domem wariatów dla nędzarzy. W roku 1817 umrze w wieku lat 54 nieświadoma niebywałego sukcesu wydawniczego jakiego doczekało się w międzyczasie jej jedyne, stworzone (i opublikowane po raz pierwszy)  jeszcze w 1791 roku, dzieło. Nieprzeliczone wydania, nieznany, lecz z pewnością astronomiczny nakład. Dzieło szczególne i cieszące się na przestrzeni XIX całego wieku niebywałym powodzeniem. Ironia losu sprawiła że szczególnie – jeśli nie wyjątkowo –  wśród młodzieży płci męskiej.

Autorka, typowe, nic z tego nie miała, co jest smutne. Udowodniła jednak, że młodzież chętnie garnie się do katechizmu, jeśli tylko materiał podany zostanie w sposób zwięzły i adekwatny do jej zainteresowań.